Bu yazı Romatolog Dr. Selda Öktem tarafından kaleme alınmıştır. Herkesin anlayabilmesi amacıyla basitleştirilmiş ve sadeleştirilmiştir.
Raynaud fenomeni (sendromu) özellikle el ve ayak parmaklarında soğuk hava ile tetiklenen renk değişikliği, sararma (solukluk) ve morarma anlamına gelir. Klasik olarak 3 fazı olduğu kabul edilir ve bu sırasıyla solukluk-morarma-kızarma şeklinde seyir gösterir. Ancak klinik olarak her zaman bu fazlar ardı ardında görülmeyebilir. Esas olan solukluk fazının gözlenmesidir. Diğerleri her zaman takip etmeyebilir.
Raynaud fenomeni bir hastalık değildir, bir belirtidir. Özellikle belli başlı romatolojik hastalıklarda önemli bir belirtidir. Bazen hastalık kliniğinin oturmasından yıllarca önce bile başlayabilir. Bu belirti romatizma için spesifik değildir. Birçok klinik durumda görülebilir.
- Raynaud hastalığı (beraberinde hiçbir hastalık veya neden olmaksızın)
- İlaçlara bağlı
- Feokromasitoma ve karsinoid sendrom gibi endokrinolojik hastalıklar
- Torasik çıkış sendromları
- Takayasu hastalığı
- Ateroskleroz
- Vibrasyon hastalığı (vibrasyonlu alet kullanmak)
- Kemoterapi sonrası
- Romatolojik hastalıklar (sistemik skleroz, SLE-lupus, miks bağ doku hastalığı, miyozitler)
- Kan yoğunluğu (polisitemi)
- Kan akışkanlığının yavaşladığı haller (kriyoglobülinemiler, hiperviskozite sendromları)
Raynaud fenomeni normal erişkin toplumun %3-10’unda görülür. Raynaud’lu bireylerin yaklaşık %1’inde başta sistemik skleroz (progresif sistemik skleroz- skleroderma) olmak üzere romatolojik bir hastalık geliştiği bilinmektedir. Belirtinin başladığı özellikle ilk 5 yıl diğer klinik bulgular ve otoantikorlar yılda bir kez gözden geçirilmelidir. 5 yılın sonunda bir hastalık tanısı konamazsa primer raynaud veya raynaud hastalığı olarak isimlendirilir.
Tedavisi eşlik eden klinik durumlara göre yönlendirilir. İlaca bağlı gelişmişse sorumlu ilaç kesilir. Kanın akışkanlığının bozulduğu hallerde kan sulandırıcılar ve eşlik eden hastalığın tedavisi verilir.
Romatolojik hastalıklarda özellikle soğukla damardaki aşırı büzüşme ön planda olduğu için hem damar genişleticiler, hem aspirin hem de romatolojik hastalık için ilaçlar verilir.
Hastalara fiziksel korunma mutlaka önerilir. Özellikle kasım-mart ayları arası dışarı çıkarken içi miflonlu eldiven kullanmaları, ılık suyla ellerini yıkamaları öğütlenmelidir.